از همان روزهای ابتدایی که دونالد ترامپ در رقابت و مبارزات انتخابات ریاست جمهوری پیروز شد، بحث استیضاح شدن وی محتمل بود. پیش از وی «باراک اوباما» در طول مبارزات انتخاباتی خود از «تغییر» سخن به میان آورده بود. به این معنا که سیاست های پیشین در دولت های قبلی را ادامه نداده و از رویکردهای جدیدی رونمایی خواهد کرد. وی متوجه این موضوع شده بود که ادامه سیاست های قبلی آمریکا چندان مورد حمایت نبوده و مردم خواهان و نیازمند تغییراتی بودند که در زندگی و همچنین شرایط روحی و روانی آنها تاثیر مثبت بگذارد.

این مسئله که آیا وی موفق به این کار شد یا خیر موضوع دیگری است، اما مسئله بنیادی این بود که مردم خواهان رویکردهای متفاوتی بودند که به نظر می‌آید باراک اوباما، تیم انتخابی وی و همچنین کل دموکرات‌ها به آن رسیده بودند. بویژه که آمریکا دو جنگ بزرگ را در دوره بوش پسر آغاز کرده و غرب در ابتدای سال 2008 با بحران بزرگ مالی نیز مواجه شده بود.
 
بنابراین شهروندان آمریکا در سال 2016 دست به رفتار رادیکال زده و به طور کل به سراغ کسی رفتند که بتواند رویکردهایی را اتخاذ کند که کاملا متفاوت از قبل باشد. حتی متفاوت از دوره باراک اوباما. مردم این خواسته خود را در شعارهای دونالد ترامپ جستجو کردند. اگر چه دموکرات ها در هشت سال قبلی (دوره اوباما) شانس خود را امتحان کرده و به نظر نمی‌رسید که مردم بار دیگر یک دموکرات را انتخاب کنند، حتی کسی همچون هیلاری کلینتون که هشت سال بانوی اول کاخ سفید بود و می‌توانست به عنوان نخستین زن رئیس جمهور تاریخ آمریکا لقب بگیرد.

اما انتخاب ترامپ در این سال که تعجب دموکرات‌ها، آمریکایی‌ها و همچنین بسیاری از مردم جهان را به همراه داشت، دموکرات‌ها را از همان ابتدا تهییج کرد تا راهی پیدا کنند، وی را از کرسی قدرت برداشته و از کاخ سفید بیرون کنند. آنها معتقد هستند که وی نه تنها اعتبار و پرستیژ جهانی آمریکا را خدشه دار کرده است، بلکه در داخل نیز دموکراسی آمریکایی را با مشکل مواجه ساخته و حتی آن را تهدید می کند. این موضوع زمانی که ترامپ آرزو کرد که بتواند قدرت را به طور دائم در اختیار داشته باشد، پررنگ تر شد. دموکرات ها و حتی بخشی از جمهوری‌خواهان و همچنین جامعه آمریکایی به این نتیجه رسیده بودند که ارزش‌های غربی و آمریکایی با وجود ترامپ در حال افول است. این موضوعی است که برخی از متحدان سنتی آمریکا  در اروپا از جمله آنگلا مرکل صدر اعظم آلمان به آن اشاره کرده است. به گفته وی با رویکردهایی که آمریکای دوره ترامپ در پیش گرفته ارزش های غربی با مشکل مواجه شده اند که باید از آنها مراقبت به عمل آید. مجموع این شرایط به همراه حملاتی که دونالد ترامپ به ساختارها، نهادها و توافقات ملی و بین‌المللی از جمله ناتو، نفتا، اتحادیه اروپا، معاهده پاریس، توافق برجام و... داشت، سبب شد که انگیزهای استیضاح وی بیشتر شود.
 
دموکرات ها از کدام بسترهای استیضاح استفاده کردند؟
دموکرات‌ها در اولین اقدام به فکر این بودند که از طریق گزارش رابرت مولر، رئیس سابق اف‌بی‌آی که مامور بود تا درباره نوع رابطه ترامپ با روسیه و پوتین تحقیق کند، شانس استیضاح را امتحان کنند. آنها معتقد هستند که ترامپ در مبارزات انتخاباتی آمریکا از ولادیمیر پوتین کمک گرفته و روسیه با دست کاری در انتخابات، از طریق نفوذ در اسناد محرمانه هیلاری کلینتون، کسب اطلاعات و افشای آن، در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا دخالت کرده و سبب شکست وی شده است. در هر حال این سیاست دموکرات‌ها به نتیجه نرسید چون خواسته لازم در گزارش «مولر» برآورده نشد. با این وجود آنها همچنان به ترامپ و رویکردهایش در سیاست داخلی و خارجی حمله می کردند.
 

ترامپ و اوکریان گیت
اما شانس کافی برای دموکرات‌ها زمانی دست داد که یکی از تلفن‌های ترامپ که شنود شده بود و طی آن به ولادیمیر زلنسکی، رئیس جمهور جدید اوکراین گفته شده بود که در صورت تحقیق و کسب اطلاعات از فرزند «جو بایدن» به او و کشورش کمک نظامی خواهد کرد، پای ترامپ در تله استیضاح افتاد. از یک سو «زلنسکی» کمدین جوان و بی تجربه و تازه کار در سیاست بود. در دوره مبارزات انتخاباتی نیز قول داده بود که تکلیف بخش شرقی اوکراین را که درگیر جنگ است،‌ با روسیه مشخص خواهد کرد. از سوی دیگر هم می دانست که برای ایستادن در برابر روسیه تنها راهی که دارد این است که باید به آمریکا و رئیس جمهورش تکیه کند. در غیر این صورت روسیه به او اجازه جولان نخواهد داد، بویژه که بخش شرقی اوکراین به شدت روس‌گرا هستند.

مسئله مهم دیگر این است که اوکراین به لحاظ اقتصادی یکی از فاسدترین کشورهای جهان است و سیاست، بدون فساد اقتصادی در آن چندان معنا ندارد. دونالد ترامپ نیز با نگاه خاص اقتصادی که دارد مطلع این موضوع هست که هر یک از سیاست‌مداران آمریکایی یا فرزندانشان وقتی وارد فضای اقتصادی اوکراین می‌شوند، این احتمال وجود دارد که دستی به سمت فساد دراز کنند تا به منافع بیشتری برسند. از ‌آنجا که یکی از رقبای اصلی وی جو بایدن است، بنابراین می‌خواست از ابتدا و حتی پیش از آغاز جدی مبارزات انتخاباتی، نقطه ضعفی از رقیب خود داشته باشد تا آن را در زمان مورد نظر رو کند. اما فکر نمی کرد که با چنین مشکلی روبرو شود. به هر جهت اوکراین گیت،‌ نیاز دموکرات‌ها را برآورده کرد و روند استیضاح ترامپ در کنگره آمریکا کلید خورد.
 
بر اساس قانون اساسی آمریکا از دو طریق می توان رئیس جمهور را استیضاح کرد: ابتدا با پیشنهاد دادگاه عالی فدرال و دوم از طریق مجلس نمایندگان. دلایل استیضاح نیز بر اساس بند پنج قانون اساسی مشخص است. سواستفاده از قدرت، گرفتن رشوه، انجام اعمال کیفری بزرگ و... از آن دست است. آنچه که مجلس نمایندگان آمریکا روی آن دست گذاشته «سواستفاده از قدرت» برای رسیدن به تمایلات شخصی از طریق تاثیرگذاری بر سیاست های داخلی و انتخابات پیش‌رو است. موضوع دومی که دموکرات‌ها روی آن دست گذاشته اند،‌ کارشکنی در کار مجلس نمایندگان است. زیرا ترامپ به برخی از شاهدان که باید بر اساس روند استیضاح گواهی بدهند، اجازه نمی دهد که این کار را بکنند. یکی از مهمترین آنها که این اواخر با رئیس جمهور دچار مشکلاتی اساسی هم شد،‌ جان بولتون است. رئیس شورای امنیت ملی آمریکا که با فشار ترامپ از کار خود کناره گیری کرد.

از ابتدا هم مشخص بود که استیضاح در مجلس نمایندگان رای می‌آورد. گام دوم استیضاح این است که به مجلس سنا فرستاده شود تا آن مجلس که شکل دادگاه به خود می‌گیرد،‌ درباره این موضوع تصمیم نهایی را اتخاذ کند. مسئله اساسی این است که سنا در حال حاضر با 53 کرسی در اختیار جمهوریخواهان است در حالی که دموکرات ها تنها 47 کرسی دارند. قانون اساسی آمریکا نیز می گوید که دو سوم نمایندگان سنا باید به استیضاح رای بدهند تا رئیس جمهور برکنار شود. یعنی دموکرات‌ها نیاز به 67 رای دارند. با توجه به اینکه شرایط کنونی در فضای سیاسی آمریکا کاملا تقسیم‌بندی و جناح‌بندی شده و به تصلب سیاسی حزبی رسیده، ‌احتمال اینکه دموکرات ها به چنین خواسته ای برسند، صفر است. مگر اینکه طی مدت کوتاه باقی مانده اتفاق ویژه ای در فضای سیاسی آمریکا رخ بدهد.

تاکنون در تاریخ آمریکا دو رئیس جمهور به استیضاح گذاشته شده‌اند، «آندره جانسون» و «بیل کلینتون» که هیچ کدام از آنها از قدرت خلع نشده‌اند. حال جمهوری‌خواهان نمی‌خواهند به این لقب منتصب بشوند که اولین حزبی بوده اند که رئیس جمهور آنها استیضاح و از کار برکنار شده است. این مسئله در آینده سیاسی آنها بسیار تاثیرگذار است. بویژه که پیش از این نیکسون جمهوری‌خواه در سال 1974 با درگیر شدن در بحران واترگیت، به سمت استیضاح پیش رفت. اما با اشراف بر اینکه از قدرت کنار گذاشته خواهد شد، استعفا داد تا جمهوری‌خواهان را از عواقب بعدی آن در امان نگه دارد. در حالی که با توجه به ترکیب سنا ترامپ مطمئن است که رای لازم را برای ماندن در قدرت کسب خواهد کرد. بنابراین با اعتماد به نفس کامل به دموکرات‌ها حمله کرده و آنها را بیکار و احمق می نامد. به همین منظور با سفرهای ایالتی خود به دنبال تهییج مردم برای انتخابات 2020 به نفع خود و حزب مطبوعش است.
 

هدف دموکرات ها از استیضاح چیست؟
با چشم اندازی که از آن صحبت شد این پرسش به وجود می آید که دموکرات‌ها که می‌دانستند، تلاش آنها در سنا ناکام خواهند ماند، پس چرا از ابتدا به سمت استیضاح پیش رفتند. چند مسئله در اینجا مطرح است. یک اینکه آنها به جد معتقدند که ترامپ اعتماد و شخصت آمریکا را در جهان زیر سوال برده و تهدیدی برای ارزش‌ها و دموکراسی آمریکایی است. بنابراین اگر وی را استیضاح نکنند نمی‌توانند در برابر این سوال که «شما که معتقد بودید ترامپ فرد شایسته ای نیست، پس چرا وی را استیضاح نکردید؟» به تاریخ پاسخ بدهند. بنابراین یکی از پاسخ‌ها این است که دموکرات‌ها در قبال استیضاح یک رئیس‌جمهور ضد دموکراسی، به دنبال رفع تکلیف تاریخی هستند. مسئله دوم این است که دموکراتها امیدوار هستند طی زمانی که برای استیضاح فرصت هست و همچنین دوره کوتاهی که سنا در حال بررسی و ارائه نظر نهایی هست، اطلاعات جدیدی افشا شود تا از آن طریق بتوانند جمهوری‌خواهان را متقاعد کنند که به استیضاح رای بدهند و ترامپ را از قدرت برکنار کنند. رویکردی که به نظر نمی آید با موفقیت همراه باشد. زیرا جمهوری‌خواهان به جد پشت ترامپ ایستاده اند، حتی اگر سیاست‌هایش را قبول نداشته باشند. مسئله سوم و نهایی این است که اگر دموکرات‌ها نتوانستند تا اینجا موفقیتی کسب کنند، بنابراین در این روند دست به افشاگری‌هایی بزنند تا به مردم بقبولانند که ترامپ فرد نالایقی برای رئیس جمهوری است، بنابراین در انتخابات 2020 به او رای ندهید. یعنی بازی انتخاباتی در روند استیضاح.
 
اما آیا این رویکرد می تواند دموکرات‌ها را به نتیجه لازم برساند و بخشی از آراء مردمی و الکترال را از ترامپ بازگرداند. موضوعی که باید منتظر ماند. اگر چه جمهوری‌خواهان به آن بدبین و برخی از دموکرات‌ها نیز ناامید هستند، اما سیاست، پیش‌بینی پذیر نیست و هر بازی‌ای ممکن است نتیجه خاص خودش را داشته باشد.
رضا حجت شمامی کارشناس روابط امور بین الملل